Vücudun çeşitli bölgelerinde özellikle geceleri artan kaşıntı, deri döküntüsü, kızarıklık ve kabarıklık olduğunda çocuklarda uyuz belirtileri akla gelebilir. Uyuz hastalığı bebek, çocuk, yetişkin fark etmeksizin her yaş grubundan insanı etkileyebilir. Ancak kreşe veya okula giden çocuklar arkadaşları ile daha fazla fiziksel temas kurdukları için uyuza karşı daha savunmasız olabilir. Uyuz parazitleri insan cildinden kendiliğinden ayrılmaz. Hastalık uzman bir doktor tarafından tedavi edilmezse kaşıntıya bağlı ciltte yaralar oluşabilir; çocuk ikincil cilt enfeksiyonlarına açık hale gelebilir. Bu nedenle çocukta şiddetli kaşıntı, kabarıklık gibi semptomların varlığında uzman bir doktora danışılması önemlidir.
Uyuz Hastalığı Nedir?
Uyuz hastalığı Sarcoptes scabiei var. hominis adlı bir çeşit parazitin yol açtığı oldukça bulaşıcı bir cilt enfeksiyonu hastalığıdır. Tıp literatüründe skabiyez olarak da bilinen uyuz hastalığı Sarcoptes scabiei adlı gözle görülemeyecek kadar küçük miteların yani akarlarının cilde yerleşmesi neticesinde gelişir. İlk defa uyuz ile enfekte olan kişilerde akarların cilde yerleşmesinin akabinde belirtilerin ortaya çıkması 6 haftaya kadar sürebilir. Tıbbi geçmişinde uyuz öyküsü olan kişilerde ise kaşıntı, döküntü gibi semptomlar birkaç gün içerisinde ortaya çıkabilir.
Skabiyez hastalığı derideki akarların sayısı, lezyonların görünümü gibi faktörlere göre farklı sınıflara ayrılır. Başlıca uyuz türleri şunlardır:
Klasik uyuz: En yaygın rastlanan bu uyuz türünde deride ortalama 10-15 adet parazit popülasyonuna rastlanır. Klasik uyuz vakalarında bulaşma genellikle en az 10 dakikalık doğrudan cilt temasıyla gerçekleşse de yatak çarşafları ve havlular gibi eşyalar aracılığıyla dolaylı olarak da bulaşabilir. Hastalık sıklıkla avuç içleri, ayak tabanları ve parmak aralarında kalınlaşmış ve sertleşmiş cilt bölgeleri (hiperkeratotik plaklar) ile ortaya çıkar. Diz ve dirseklerin kıvrımlı kısımları, parmak araları, meme uçları ve göbek çevresi uyuzun etkilediği başlıca bölgelerdir. Ayrıca bazı hastalarda cinsel organda uyuz belirtileri görülebilir. Çocuklarda ise hastalık cilt yüzeyinde gelişen papül adı verilen kırmızı kabarcıklar ile kendisini gösterebilir.
Nodüler uyuz: Nodüler tür aslında klasik uyuzun bir formudur. Özellikle genital bölgede görülen aşırı kaşıntılı ve sert nodüllerle karakterizedir. Bu tür uyuzun tedaviye rağmen devam eden bir alerjik reaksiyona bağlı geliştiği düşünülmektedir.
Kabuklu uyuz: Norveç uyuzu olarak da adlandırılan kabuklu uyuz ciltte çatlak ve kızarıklıkla birlikte görülebilen kalınlaşmış, sertleşmiş plaklarla kendini gösterir. Klasik uyuzun aksine hastalığın kabuklu formunda deride milyonlarca akar bulunabilir. Norveç türü skabiyez genellikle çeşitli sebeplerle bağışıklık sistemi zayıf olan veya bağışıklık baskılayıcı ilaç kullanan kişileri etkiler. Klasik uyuz hastalığında uyuz akarı cilde yerleştikten sonra bağışıklık sistemi akarların salgılarına ve yumurtalarına karşı alerjik reaksiyon geliştirir. Bağışıklık sisteminin akara verdiği yanıt kaşıntı olarak ortaya çıkabilir. Norveç formunda ise yetersiz bağışıklık yanıtına bağlı uyuzun tipik belirtilerinden olan kaşıntı ve döküntü görülmeyebilir.
Uyuz hastalığının türünün belirlenmesi tedavi yönteminin planlanması açısından önemlidir. Örneğin klasik uyuz tedavisi genellikle 1-2 hafta sürerken, kabuklu uyuz daha yoğun bir tedavi gerektirebilir.
Uyuz Nasıl Oluşur?
Uyuza neden olan akarlar insandan insana deri teması yoluyla veya ortak kullanılan eşyalarla kolaylıkla bulaşabilir. Sekiz bacaklı gözle görülemeyecek kadar küçük bu akarların dişileri bulaştıktan sonra derinin altına girerek yumurtalarını bırakabilecekleri tüneller açmaya başlar. Yumurtalardan çıkan larvalar tünellerden cildin yüzeyine doğru hareket eder. Ardından cildin diğer bölgelerine ve başka insanlara kolaylıkla yayılabilir. Uyuz belirtileri çocuklarda ve yetişkinlerde aslında bağışıklık sisteminin akarların yumurtalarına ve bıraktıkları dışkı gibi salgılara verdiği yanıttır.
Çocuklarda Uyuzun Görülme Sıklığı
Araştırmalara göre dünya genelinde her yıl yaklaşık 300 milyon insan uyuzdan etkilenmektedir. Tropikal iklime sahip, kaynaklara erişimi kısıtlı, kalabalık bölgelerde yaşayan kişilerde hastalıkla daha sık karşılaşılabilir. Kolay bulaşma özelliği nedeniyle uyuz bir halk sağlığı problemidir. Buradan hareketle 2017 yılında Dünya Sağlık Örgütü’nün uyuzu küresel çapta endişe yaratan bir sağlık sorunu olarak tanımladığı ve ihmal edilmiş tropikal hastalıklar listesine dahil ettiği görülür. Bebekler, çocuklar ve yaşlılarda uyuz riski daha yüksek olabilir. Bazı çalışmalara bakıldığında çocuklarda uyuz belirtileri görülme sıklığının yaşanılan bölge, çocuğun bulunduğu ortam gibi faktörlere bağlı olarak %5 ila 50 arasında değiştiği görülmektedir.
Çocuklarda Uyuz Belirtileri Nasıl Anlaşılır?
Uyuz çocuklarda sık rastlanan bir sağlık sorunu olduğundan “Çocuklarda uyuz belirtileri nelerdir?” çocuk hastalıkları (pediatri) ve dermatoloji uzmanlarının sıklıkla karşılaştıkları sorulardan bir tanesidir. Yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da uyuz şiddetli kaşıntı ve deri döküntüsü ile kendisini gösterebilir ancak çocukların ciltleri yetişkinlere kıyasla daha hassas olduğundan semptomlar daha belirgin olabilir. Başlıca çocuklarda uyuz hastalığı belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Özellikle geceleri artan ve çocuğun uyku düzeninde bozulmaya neden olabilen yoğun kaşıntı,
Ciltte küçük böcek ısırıklarını andıran kırmızımsı kabarıklıklar,
Özellikle parmakların arasında görülen ince çizgiler,
Ciltte sertleşme ve kabuklu görünüm,
Küçük çocuklarda sinirlilik ve beslenme düzeninde bozulma.
Sayılan parmak araları, el bilekleri, dirsekler, ayak bilekleri, avuç içleri, bel, kasık bölgesi ve ayak tabanları gibi vücut bölgelerinde yoğunlaşabilir. 2 yaşın altındaki çocuklarda ise kafa derisinde, yüzde, boyunda, avuç içlerinde ve ayak tabanlarında uyuz belirtilerine daha sık rastlanır.
Çocuklarda Uyuz Nasıl Teşhis Edilir?
Çocuklarda uyuz belirtileri arasında olan kabarcık gibi lezyonların nasıl göründüğü hakkında bilgi sahibi olunması uyuz hakkında ebeveynlere fikir verebilir. Bununla birlikte çocukta yoğun kaşıntı ve deri döküntüsü gibi semptomların olması halinde kesin teşhis için alanında uzman bir doktora danışılması önemlidir. Uyuz şüphesi ile sağlık kuruluşlarına gelen çocuklar alanında uzman bir doktor tarafından öncelikle fiziki muayeneye tabi tutulur. Muayene sırasında doktor çocuğun avuç içi, göbek çevresi, ayak tabanı gibi bölgelerindeki lezyonları inceler. Ayrıca çocuğun yaşam ortamı, aile üyelerinde uyuz tanısı olup olmadığı gibi bilgiler de uzmanların tanı koymasına yardımcı olabilir. Tanı için çoğu zaman fiziki muayene yeterlidir. Bununla birlikte uyuz belirtileri çocuklarda egzama gibi başka bir cilt hastalığının semptomları ile benzerlik gösterebilir. Bunlar gibi diğer cilt hastalıklarını eleyebilmek için uzman doktor derideki lezyonlardan örnek alarak mikroskop altında akar ve yumurta varlığını araştırmak isteyebilir. Bu inceleme sonucunda çocuğun derisinde akar veya akar yumurtaları tespit edilmesi uyuzun tanısını doğrular.
Çocuklarda Uyuz Tedavi Yöntemleri
Uyuz tanısının ardından doktor vakit kaybetmeden uyuzun türüne uygun bir tedavi planlar. Tedavi sürecinde çoğunlukla topikal olarak cilde uygulanan antiparaziter kremler reçete edilir. 2 yaşın üzerindeki çocuklarda ve yetişkinlerde doktorun reçete ettiği krem boyundan ayak parmaklarına kadar tüm vücuda uygulanır. Uyuz akarları nemli ve sıcak ortamları sevdiğinden özellikle koltuk altı, avuç içleri, parmak araları, dirsekler gibi kıvrımlı vücut bölgelerine kremin sürüldüğünden emin olunması önerilir. 2 yaşın altındaki çocuklarda ise kafa derisi ve yüze de krem sürülmesi gerekebilir. Daha büyük çocuklarda yüz bölgesine krem sürülmesine gerek yoktur.
Krem tüm vücuda sürüldükten sonra en az 8-14 saat vücutta kalması gerekir. Ardından çocuğa duş aldırılabilir. İlk uygulamadan yaklaşık 1 hafta sonra çocuğun derisinde akarların yumurtalarından çıkan larvaların olma riskine karşı ikinci kez krem tedavisi uygulanır. Klasik uyuz tanısı alan çocuklarda çoğu zaman krem tedavisi yeterlidir ancak kabuklu uyuz gibi hastalığın daha şiddetli formlarında uzmanlar ek kremler veya çocuğun yaşına uygun oral yolla kullanılan ilaçlar reçete edebilir.
Çocuklarda Uyuzdan Korunma Yöntemleri
Uyuz deri-deri teması yoluyla kolaylıkla bulaşabilen bir cilt enfeksiyonudur. Halk arasında sanılanın aksine uyuz hastalığının temizlik ile ilgisi yoktur. Uyuza neden olan akarlar deri üzerinde yaşayabildiği gibi giysiler, yatak çarşafları ve oyuncaklar gibi eşyalar üzerinde de bir süre hayatta kalabilir. Çocukları uyuzdan korumak için alınabilecek bazı önlemler şunlardır:
Uyuz olan veya uyuz şüphesi bulunan kişilerle doğrudan fiziksel temasını sınırlandırmak,
Hastalık şüphesi olan kişilerin kullandığı giysi, yatak çarşafı, yastık kılıfı ve havlu gibi eşyaları sıcak suyla yıkamak,
Yıkanması mümkün olmayan eşyaları hava geçirmez bir torbada 3-7 gün boyunca bekletmek,
Evi detaylı şekilde süpürmek, ardından elektrik süpürgesini boşaltmak,
Günümüzde uyuz hastalığından korunmaya yardımcı olduğu bilinen bir aşı yoktur. Bu nedenle çocuğu uyuzdan koruyabilmenin tek yolu hasta olan veya hastalık şüphesi bulunan kişilerle doğrudan temasını sınırlandırmaktır.
Uyuz Tedavisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Uyuz tedavisinin temel amacı akarları ve dişi akarların bıraktığı yumurtaları ortadan kaldırmaktır. Bu doğrultuda uzmanlar sıklıkla antiparaziter kremler ve ilaçlardan faydalanır. Uyuz tedavisi sırasında tüm ev halkı uyuz belirtileri olup olmadığı fark etmeksizin eş zamanlı olarak tedavi edilmelidir. Bunun yanı sıra hastanın kullandığı giysiler, yatak çarşafları ve havlular sıcak suyla yıkanmalı ve yüksek sıcaklıkta kurutulmalıdır. Tedaviye rağmen alerjik reaksiyona bağlı kaşıntı birkaç hafta sürebilir. Uzmanlar artık hastalığın bulaşma riskinin bulunmadığını söyleyene kadar hasta kişi ile yakın temastan kaçınılması önerilir.
Uyuz kendiliğinden geçen bir hastalık değildir. Bu nedenle çocuklarda uyuz belirtileri fark edildiğinde vakit kaybetmeden uzman bir doktordan randevu alınması ve gerekli kontrollerin yaptırılması önemlidir.
