Psikolojik yutkunma zorluğu belirtileri herhangi bir yapısal anomali veya gastroözofageal reflü gibi sağlık sorunu olmaksızın ortaya çıkar. Bu nedenle tanı ve tedavisi her zaman kolay olmayabilir. Tıp literatüründe disfaji olarak da adlandırılan yutkunma zorluğu nörolojik rahatsızlıklardan kas hastalıklarına, yemek borusundaki yapısal bir daralmadan üst solunum yolu enfeksiyonlarına kadar pek çok sebeple ortaya çıkabilir. Yemek borusundan besinler olması gerektiği gibi geçemezse boğazda takılma hissi, yiyecek ve içecekleri yutarken zorlanma gibi çeşitli semptomlar görülebilir. Bazen bu semptomlar açıklanabilir bir neden olmadan da hissedilebilir. Bu durum, uzmanlara yutkunma zorluğunun altında psikolojik bir rahatsızlık olduğunu düşündürebilir.
Psikolojik Yutkunma Zorluğu Nedir?
Psikolojik yutkunma zorluğu fizyolojik bir neden olmaksızın anksiyete, kaygı gibi psikolojik sebeplerle yiyecek ve içecekleri yutarken zorlanılması, zorlanıyor gibi hissedilmesi durumudur. Yeme veya içme sırasında besinlerin ağızdan mideye iletilebilmesi için pek çok sinir ve kas sistemi birlikte çalışır. Eğer üst sindirim sistemi organları işlevini olması gerektiği gibi yerine getiremezse besinler yemek borusundan kolaylıkla geçemeyebilir ve yutkunma zorluğu olarak bilinen tablo ortaya çıkabilir ancak bazı durumlarda yutkunma zorluğu belirtileri fizyolojik veya tıbbi bir neden olmadan da hissedilebilir. Çeşitli çalışmalara göre nedeni tam olarak anlaşılamamış olsa da psikolojik sağlık sorunları olan kişiler yutkunma zorluğu yaşamaya daha yatkın olabilir. Örneğin sık rastlanan psikolojik rahatsızlıklardan olan anksiyete bozukluğu yutkunma güçlüğü ile kendisini gösterebilir.
Psikolojik Yutkunma Zorluğu Belirtileri Nelerdir?
“Yutkunurken panik oluyorum.” şikâyetiyle sağlık kuruluşlarına başvuran kişiler öncelikle alanında uzman hekimler tarafından detaylı olarak muayene edilir. Yapılan muayenenin ardından yutkunma zorluğunun altında tıbbi bir neden olmadığı anlaşılırsa uzmanlar fonksiyonel disfaji tanısı koyabilir. Fonksiyonel disfaji açıklanabilir bir neden olmaksızın yutkunma zorluğu belirtilerinin görülmesidir. Fonksiyonel disfaji kaygı, stres, anksiyete gibi ruhsal sağlık sorunlarına yatkın kişilerde daha sık görülebilir. Psikolojik yutkunma zorluğu belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Yutkunma güçlüğü,
Boğazda bir şey takılmış gibi hissetme,
Göğüs ağrısı,
Göğüste yanma hissi.
Psikolojik sağlık sorunları bulunan kişilerde ilaç yan etkisi, anormal yeme davranışları, yutkunma fobisi gibi sebeplerle sayılan belirtilerin görülme riski daha yüksek olabilir.
Psikolojik Yutma Güçlüğü ile Fiziksel Yutma Güçlüğü Nasıl Ayırt Edilir?
Psikolojik (fonksiyonel) ve fiziksel (organik) yutma güçlüğü genellikle benzer semptomlarla ortaya çıktığı için tanı ve tedavi süreci zorlu olabilir. Fiziksel yutma güçlüğü olan kişilerde yutkunma zorluğunun açıklanabilir, fizyolojik bir nedeni vardır. Fiziksel yutkunma zorluğu amyotrofik lateral skleroz hastalığı (ALS), beyin felci, beyin tümörü, demans, Parkinson hastalığı, yemek borusu spazmları, akalazya, reflü gibi yapısal veya nörodejeneratif bozukluklara bağlı ortaya çıkabilir.
Psikolojik yutma güçlüğü belirtileri ise genellikle kaygı bozuklukları, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk gibi ruhsal sağlık sorunlarına bağlı gelişir. Yutkunma zorluğu şikâyeti ile başvuran kişilerde öncelikle altta yatan herhangi bir sağlık sorunu olup olmadığını anlayabilmek için doktorlar endoskopi, özofagram (baryum yutma testi), laringoskopi gibi görüntüleme yöntemlerini kullanarak hastayı detaylı olarak muayene eder. Yapılan tetkikler neticesinde tüm fizyolojik nedenler elenirse gastroenteroloji uzmanları psikolojik muayene için hastayı uzman bir psikolog ya da psikiyatriste sevk edebilir. Fonksiyonel disfaji tanısı genellikle var olan semptomların en az 3 ay boyunca fizyolojik bir neden olmaksızın devam etmesi durumunda konulur.
Hangi Psikolojik Sorunlar Yutma Güçlüğüne Neden Olabilir?
Yutma işlemi katı ve sıvıların farenks (yutak) ve yemek borusundan geçerek mideye ulaşmasıdır. 30’dan fazla sinir ve kasın istemli veya refleksif hareketi yutkunma eylemini gerçekleştirir. Bu sinir ve kaslarda bir sorun olursa besinlerin mideye geçişi engellenir. Bununla birlikte yutkunma zorluğu veya sürekli yutkunma hissi psikolojik kaynaklı da olabilir. Psikolojik yutkunma zorluğu nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Anksiyete: Psikolojik yutma zorluğunun başlıca nedenlerinden bir tanesi anksiyete bozukluğudur. Anksiyete bozuklukları ve panik atak gibi ruhsal sağlık sorunları boğaz kaslarının kasılmasına ve daralmasına neden olabilir. Özellikle panik atak hastaları sıklıkla ataklar sırasında boğuluyormuş gibi hissedebilir; yutkunmaları zor bir hal alabilir.
Somatik semptom bozukluğu: Somatik semptom bozukluğu tıbbi bir nedeni olsun veya olmasın fiziksel olarak hissedilen semptomlara karşı anormal duygu ve düşünceler geliştirmesiyle karakterize ruhsal bir sağlık sorunudur. Kaygı ve panik atağa bağlı yutkunma güçlüğü somatik semptom bozukluğunun bir sonucu olabilir. Somatik semptom bozukluğu olan kişiler sağlıkları ile ilgili yüksek düzeyde kaygı duyabilir; yaşadıkları bazı hafif semptomların ciddi bir sağlık sorununun belirtisi olabileceğinden endişe duyabilirler.
Depresyon: Bazı çalışmalar hafif depresyonu olan kişilerin yutma güçlüğü yaşama riskinin 3 kat, orta düzeyde depresyonu olan kişilerin ise 13 kat daha fazla olduğunu gösterir.
Sayılanların yanı sıra obsesif kompulsif bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu gibi bazı ruhsal sağlık problemleri de yutkunma zorluğu ile kendisini gösterebilir. Ayrıca bazı uzmanlar gün içerisinde yaşanan yoğun stres ve yutkunma zorluğu arasında da yakın bir ilişki olabileceğini ifade eder.
Psikolojik Yutkunma Zorluğu Ne Zaman Ciddiye Alınmalı?
Psikolojik yutkunma zorluğu stres, kaygı gibi sebeplerle zaman zaman insanların büyük çoğunluğunun yaşayabileceği bir sorundur. Bununla birlikte yutkunma zorluğu birkaç haftadan uzun sürer, kişide belirgin kilo kaybı, gıda alımında azalma veya yemek yemekten kaçınma gibi davranışlar görülmeye başlarsa uzman desteği alınması önemlidir. Ayrıca boğulma korkusu nedeniyle sürekli sıvı veya püre tarzı besinlerle beslenilmesi de ciddiye alınması gereken bir durumdur. Bu gibi vakalarda gecikmeden bir gastroenteroloji ve psikiyatri uzmanına başvurmak, gerekirse bilişsel davranışçı terapi, gevşeme teknikleri veya ilaç desteğiyle tedaviye başlamak önemlildir.
Siz de zaman zaman yutkunma problemi yaşadığınızı düşünüyorsanız alanında uzman bir hekimden randevu almayı ihmal etmeyiniz.
