Bebeklerde otizm nöronların ve beynin çalışma biçimindeki farklılıklardan doğan gelişimsel bir durumdur. Kesin nedeni bilinmemekle birlikte birden fazla risk faktörü otizm gelişmesinde farklı etkilere sahip olabilir. Dış dünya ile iletişim ve etkileşimin diğer çocuklara kıyasla daha farklı olması ile karakterizedir. Beynin bu gelişimsel farklılıkları çocukların ilgi alanlarını, davranışlarını, takıntılılık durumlarını etkileyebilir. Otizm belirtileri bebeklerde farklı şekil ve şiddetlerde görülebilir. Otizm tedavi edilebilen bir sağlık sorunu değildir. Bunun yerine çocukların ihtiyaç duyduğu sosyal becerilerin geliştirilmesine yönelik terapiler sağlanabilir.
Bebeklerde Otizm Nedir?
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) olarak adlandırılan otizm doğuştan veya erken çocukluk dönemlerinde gelişim gösteren nöro gelişimsel anormalliklerdir. Genellikle çocukluk döneminde fark edilebilen otizm belirgin olarak sosyal beceriler, iletişim ve davranış örüntülerinde farklılıklara neden olabilir. Diğer bebek ve çocuklara kıyasla oyun oynama, arkadaş edinme, sosyal becerilerde yetersizlikler oluşabilir. Sıklıkla tekrarlayan ilgi, davranış ve takıntılar ile karakterize edilir. Otizmi olan çocuklarda görülen tekrarlı davranışlar yoğun duygular esnasında daha fazla görebilir. Heyecan, sevinç, stres, korku vb. duygular ile birlikte sallanma, takıntı, koşturma gibi tekrarlayan davranışlar artış gösterebilir. Aynı zamanda otizm düzen ve alışkanlıklar konusunda ısrarcılığa sebebiyet verebilir.
Otizmli kişiler alışık olduğu ortam ve davranışlarda takıntılı davranmayı sürdürebilir. Yaşamın erken dönemlerinde belirli fiziksel ve davranışsal özelliklerde bozulmalar ile erken teşhis sağlanabilir. Bebeklik ve çocukluk dönemlerinde farklı semptomlar kendini gösterebilir. Bununla birlikte bebeklik dönemi normal şekilde ilerleyebilir ancak çocukluk döneminde ani beceri eksikliği, içine kapanma ve saldırganlık vb. davranışlar belirebilir. Genellikle belirtiler 2 yaşına kadar görülme eğilimindedir .
Bebeklerde Otizm Neden Olur?
Bebeklerde otizmin spesifik ve belirgin bir sebebi bulunmamaktadır. Ayrıca tek bir faktöre bağlı kalmaksızın birden fazla etken otizm spektrum bozukluğu gelişiminde rol oynayabilir. Otizm değişken semptomlar ve karmaşık gelişim aşamaları nedeniyle hem genetik hem de çevreden etkilenebilir. Genlerin farklı şekilde etkinlik göstermesi sonucu oluşan bozukluklar otizm spektrum bozukluğu ile ilişkilendirilebilir. Bazı bebek ve çocuklarda Rett sendromu otizm ile ilişkili olabilir. Ayrıca diğer genetik bozukluklar otizm gelişme riskinde artışa neden olabilir. Genetik bozukluklar beyin gelişimi ve semptomların şiddetini etkileyebilir. Bu genetik bozukluklar doğuştan olabileceği gibi sonradan da kazanılabilir. Otizm çeşitli ırk ve yaşlarda çocukları etkileyebilir ancak bazı risk faktörleri otizm gelişme riskine arttırabilir. Bu risk faktörleri arasında şunlar yer alabilir:
Erkek cinsiyeti,
Ailede otizm öyküsü,
Kırılgan X sendromu,
Tüberoz skleroz,
Rett sendromu,
Prematüre doğum (<26 hafta).
Ayrıca ebeveynlerin geç yaşlarda çocuk sahibi olma durumu da bazı verilere göre risk taşıyabilir. Ek olarak enfeksiyonlar, ilaçlar, çeşitli kimyasalların otizmi etkileyip etkilemediği ile ilgili teoriler bulunmaktadır.
Bebeklerde Otizm Belirtileri Nelerdir?
Bebeklerde otizm belirtileri farklı dönemlerde ve şekillerde ortaya çıkabilir. Bazı bebeklerde erken otizm belirtileri yaşamın ilk aylarında kendini gösterirken bazı bebeklerde ise asemptomatik seyredebilir. Yaşamın erken dönemlerinde normal davranışlara sahip olan çocuklarda daha sonra anormal davranışlar ortaya çıkabilir. Saldırganlık, dil ve bilişsel becerilerde gerileme görülebilir. Otizm olan her çocuğun kendine özgü davranışları ve takıntıları olabilir. Bu davranış örüntüleri farklı düzeylerde olabilir. Çocuklarda semptomlar spesifik ve kompleks olabildiğinden şiddetin belirlenmesi zor olabilir ancak genel olarak semptomların işlevleri yerine getirmedeki etkilerine dikkat edilebilir. Bebeklerde ve çocuklarda otizm belirtileri başlıca şöyledir:
Verilen semptomlar her zaman otizmli çocuklarda görülmeyebilir. Bununla birlikte bu davranışların mevcut olmaması otizm olmadığına kesin bir işaret olmayabilir. Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar diğer çocuklarla benzer normal zekâ becerilerine sahip olabilir ancak uygulama ve uyum sağlama konusunda yetersizlikler yaşayabilirler. Bazı otizmli çocuklarda normalden daha düşük zekâ becerileri mevcut olabilir .
Yenidoğan Bebeklerde Otizm Belirtileri
Yeni doğan bebeklerde otizm belirtileri bazı durumlarda hemen fark edilmeyebilir. Semptomlar kendini erken evrede gösterebileceği gibi herhangi bir belirti vermeden de ilerleyebilir. Yenidoğanlarda otizm spektrum bozukluğuna işaret edebilecek belirtiler arasında şunlar yer alabilir:
İsimle seslenenlere tepki vermemek,
Gözleri odaklamak yerine kaçırmak,
İşaret edilen nesnelere ilgisiz kalmak,
Bakışları takip etmemek,
Tekrarlayan hareketler,
Kucağa alınmaktan ve dokunulmaktan huzursuz olmak,
Yüksek seslere hiç tepki vermemek veya çok az tepki vermek,
Bazı seslere karşı ani ve aşırı tepkiler vermek,
Farklı yüzlere beklenmedik şekilde tepki vermek.
Her otizmli bebekte belirtilen semptomlar görülmeyebilir. Bununla birlikte bu semptomların mevcut olması her zaman otizme işaret etmeyebilir. 2. aylık bebeklerde otizm belirtileri genellikle kolay bir şekilde teşhis edilemeyebilir. Bu nedenle düzenli takibin yapılması önemli bir yere sahiptir. Bebeklerde iletişim ve etkileşim yaşın ilerlemesiyle değişebilir ancak sosyal becerilerdeki zayıflıklar kolayca tespit edilebilir. Bebeklerde otizm belirtileri otizm yüz şekli, vücut yapısı ve bilişsel özellikler farklılık gösterebilir (1, 6).
4 Aylık Bebeklerde Otizm Belirtileri
Bebeklerde gelişme dönemlerinde bilişsel ve fiziksel kazanımlar ilerleyerek devam etmektedir. Çevre ile etkileşim, iletişim, duyusal deneyimler ve sosyalleşme bebeklik döneminde önemli etkilere sahiptir. Yaşamın ilk aylarında otizm bebeklerde bu kazanımlar açısından yetersizliklere neden olabilir. Diğer bebek ve çocuklarda görülen normal hareketlere kıyasla çevreye karşı daha duyarsız, dikkat dağınıklığı, takıntılılık görülebilir. 4 aylık bebeklerde otizm belirtileri gelişme aşamasında şu şekillerde görülebilir:
Hiç göz teması kurmamak veya az kurmak,
İnsanlardan çok nesnelere yoğun ilgi duymak,
Parmaklar, eller, kollar veya baş ile yapılan tekrarlı hareketler,
Dil becerilerinde yetersizlik,
Oyuncaklara karşı alışılmadık ilgi,
Doğrudan konuşanları duymuyormuş gibi görünmek,
Tene temas eden kumaş veya kıyafetlere aşırı tepki göstermek,
Rutinde yapılan değişikliklerden rahatsız olmak.
Genellikle çevreye karşı duyarsız olan bu bebekler bazı davranış, nesne veya seslere karşı yoğun ilgi ve tepki verebilirler (1, 7).
6 aylık Bebeklerde Otizm Belirtileri
6 aylık bebeklerde otizm belirtileri erken belirtiler arasında gösterilebilir. Genellikle 6 aydan 1 yaşına kadar olan bebeklerde otizm belirtileri şunları kapsayabilir:
İsimle seslenmeye tepki vermemek,
Göz teması kurmamak veya çok az kurmak,
Nesneleri gözlerle takip etmede zorluk çekmek,
Ses ve kelimeleri daha az taklit etmek,
Farklı yüzlere beklenmedik şekilde tepki vermek,
Yüksek seslere hiç tepki vermemek veya çok az tepki vermek,
Sesleri takip etmek amacıyla başı çevirmemek,
Bazı seslere karşı ani ve aşırı tepkiler vermek,
Davranışları taklit etmede yetersizlik,
Tekrarlayan vücut hareketleri,
Kucağa alınmaktan ve dokunulmaktan huzursuz olmak,
Nesneleri işaret etmede yetersizlik,
Sosyal etkileşimi olan oyunlara karşı ilgisizlik (saklambaç vb.)
Alışılmadık vücut hareketleri,
Kalabalık veya sosyal ortamlarda sınırlı tepki ve gülümseme hareketleri otizmin diğer belirtilerinden olabilir (6).
1 Yaş Bebeklerde Otizm Belirtileri
1 yaş bebeklerde otizm belirtileri daha belirgin olarak gözlemlenebilir. Konuşma, yürüme, bilişsel aktivitelerin daha fazla geliştiği bu dönemde birçok davranış otizm spektrum bozukluğuna işaret edebilir. Bu işaretler başlıca şunlar olabilir:
Hiç konuşmama veya az konuşmak,
Bazı nesnelere karşı aşırı ilgi göstermek ve diğer nesneleri yok saymak,
Basit sözlü direktifleri takip etmede zorluk çekmek,
Sıra dışı malzeme veya nesnelere aşırı ilgi göstermek,
Hareketleri sınırlı taklit etme yeteneği,
Yalnızca parmak uçlarında yürümek,
Diğer çocuklara karşı daha az ilgi göstermek,
Kişilerin dikkatlerini çekmede isteksizlik,
İlgi duyulan eşya ve etkinlikleri paylaşmada isteksizlik,
Nesneleri gruplara ayırma veya sıraya dizme alışkanlığı,
Değişken eylemlerden kaçınmak,
Rutin işlerin takip edilmesinde ısrarcılık,
Sadece belirli oyuncak, oyun ve eylemlere saplantılı olmak,
Hayal gücünü kullanmada yetersizlikler.
Koku alma, duyma, görme, dokunma, tatma gibi duyusal deneyimlere karşı daha hassas olma durumu otizm spektrum bozukluğu belirtileri arasında olabilir. Bununla birlikte bazı çocuklarda soğuk, sıcak, açlık, susuzluk, acı gibi duyusal faktörlere karşı sınırlı duyarlılık gösterilebilir .
Bebeklerde Otizm Belirtileri Ne Zaman Başlar?
“Bebeklerde otizm belirtileri ne zaman başlar?” sorusuna verilebilecek genel yanıt gelişimin erken dönemleridir. Davranışsal ve bilişsel semptomlar genellikle 12-18. aylarda ortaya çıkabilir. Daha erken dönemlerde de otizm belirtileri kendini gösterebilir. Bu dönemlerde görülen erken belirtiler sıklıkla göz teması kurmama veya sınırlı kurma, isimle seslenmeye karşılık tepkisizlik, taklit etme becerilerinde zayıflık, sözlü ve sözsüz iletişimde sorunlar şekilde olabilir. Bazı ebeveynler erken belirtileri fark edemeyebilir ve birkaç yıl boyunca otizmden şüphelenmeyebilir. Özellikle çocuklarda konuşma dönemleri başlayana kadar teşhis konulmayabilir. Çoğu zaman otizm teşhisi 3 yaşından sonra sağlanır. Bununla birlikte erken teşhis edilen otizm erken müdahaleler ile büyük ölçüde iyileştirilebilir bir durumdur. Bu nedenle otizm semptomlarının yaşamın ilk birkaç ayında ve sonrasında dikkatle takip edilmesi gerekir.
