D Vitamini Eksikliği Belirtileri Nelerdir? Neden Olur?

D vitamininin vücutta normalden daha az seviyelerde (<20 ng/ml) bulunması D vitamini eksikliği olarak tanımlanır. Besinlerle ve güneş ışınları yoluyla vücuda alınan vitamin inaktif durumdadır. İnaktif vitamin vücutta aktifleştirildikten sonra metabolizmada kullanılır. Aktif D vitamini kalsitriol bağırsaktan kalsiyum ve fosfor emiliminde rol oynar. Kalsiyum ve fosfor özellikle kemik oluşumu, onarımı, büyümesi, kemik yoğunluğunun arttırılmasında D vitamini önemli yere sahiptir. Bu nedenle D vitamini eksikliği kas, sinir ve iskelet fonksiyonlarında anormalliklere yol açabilir, düşük bağışıklık aktivitesine sebebiyet verebilir.

D Vitamini Eksikliği Nedir?

D vitamini eksikliği vücutta yeterli miktarda D vitamini olmaması durumudur. D vitamini kemik ve kas metabolizmasında önemli role sahip yağda çözünen bir vitamindir. Esas kaynakları güneş ışınları, bazı doğal besinler ve zenginleştirilmiş gıdalardır. Ergokalsiferol (D2) ve kolekalsiferol (D3) olmak üzere iki aktif olmayan formu vardır. Ergokalsiferol özellikle bitkisel kaynaklarda ve takviyelerde bulunan formudur. Kolekalsiferol vücutta en aktif form olup güneş ışığı ve zenginleştirilmiş gıdalardan elde edilir ancak güneş ışınları, doğal besinler ve takviyelerden sağlanan D vitamini aktif değildir ve vücutta aktifleştirilmesi gerekir. D2 ve D3 formları önce karaciğerde ve sonra böbrekte metabolize edilerek kalsitriol oluşturulur. Kalsitriol fizyolojik olarak en aktif formdur ve vücuttaki mineral emilimini destekler. Vücuttaki optimal değerleri açısından kesin sınırlar bulunmamakla birlikte serum D vitamininin 30 ng/ml (75 nmol/L) üzerinde olması yeterli bir düzeydir. 20-30 ng/ml (50-75 nmol/L) arası D vitamini yetersizliği olarak tanımlanırken 20 ng/ml (50 nmol/L) altındaki değer D vitamini eksikliği olarak açıklanabilir. Bu değerin <10 ng/ml olması ciddi D vitamini eksikliğidir ve birtakım riskler taşıyabilir.

D Vitamini Eksikliği Belirtileri Nedir?

D vitamini eksikliği belirtileri yetişkinlerde belirgin olmayabilir. Bununla birlikte bazı bireylerde hiçbir semptom görülmeyebilir. Bu nedenle çoğu zaman asemptomatik ilerleyen D vitamini eksikliği riskli olabilir. Yaygın olarak görülen D vitamini eksikliği semptomları şunları kapsayabilir:

• Kemik ağrıları,
• Kas güçsüzlüğü,
• Kas krampları veya ağrıları,
• Tükenmişlik,
• Ruh hali değişiklikleri.

Uzun süren şiddetli D vitamini eksikliği miyalji, artralji, kas seğirmesi, yorgunluk, şiddetli kemik ağrılarına yol açabilir. Hafif ancak kronik seyreden D vitamini eksikliği hiperparatiroidizm ve hipokalsemiye (kalsiyum eksikliği) neden olabilir. Bu durum yaşlı popülasyonda osteoporoz ve kemik kırıkları riskinde artışa yol açabilir. Hiperparatiroidizm paratiroid hormon yüksekliğidir ve başlıca belirtileri şunlar olabilir:

• Mide bulantısı ve kusma,
• İştahsızlık,
• Kas güçsüzlüğü,
• Çok idrara çıkma,
• Çok su içme isteği,
• Kalp ritim bozukluğu,
• Hipertansiyon.

Yaşlılarda özellikle hafif sarsıntı veya düşmelerde ciddi kemik kırıkları meydana gelebilir. Pelvis (leğen kemiği), omurga ve bacak kemiklerinde zayıflık, kırılganlık ve ağrı oluşabilir. Bebeklerde ve çocuklarda “D vitamini eksikliği belirtileri nelerdir?” sorusuna yanıt arıyorsanız yazının devamını okuyabilirsiniz (1, 4, 6, 7).

Çocuklarda D Vitamini Eksikliği Belirtileri

Beslenme ve vitamin eksikliklerinden en sık etkilenen yaş grubu 5 yaş altı çocuklardır. Küçük çocuklarda büyüme ve gelişme hızlı geliştiğinden beslenmenin yeterli ve dengeli olması önemlidir. Özellikle çocuklarda kemik ve kas gelişiminin desteklenmesi için D vitamininin optimal düzeyde alınması gerekir. Yeterli düzeyde alınmayan D vitamini yetersizlik ve birtakım semptomlara yol açabilir. Çocuklarda D vitamini eksikliği belirtileri arasında:

• Sinirlilik,
• Uyuşukluk,
• Kemik gelişiminde anormallikler,
• Ruh hali değişiklikleri,
• Gelişimsel gecikmeler,
• Kemiklerde kırılma,
• Skolyoz (omurga eğriliği),
• Çarpık bacaklar,
• Yürümede zorluk,
• Pelvis kemiğinde düzleşme yer alabilir.

D vitamini eksikliğinin şiddetine bağlı olarak kemik deformasyonları sıklığı artabilir.

Bebeklerde D Vitamini Eksikliği Belirtileri

Yenidoğanlar ve bebekler, prematüre bebekler raşitizm açısından yüksek riskli gruptur. Hamilelerde ve emziren annelerde D vitamini eksikliği mevcutsa yenidoğanlar ve bebeklerde birtakım semptomlar görülebilir. Özellikle emzirme ve azalmış güneş ışınları maruziyeti nedeniyle gelişebilen raşitizm yumuşak kemik dokusu ile karakterizedir. Raşitizm D vitamini eksikliğine bağlı olarak sıklıkla 3-24 aylık bebeklerde görülür. Bununla birlikte her yaş grubunda ortaya çıkabilen raşitizm süt çocukluğu döneminde en sık rastlanır. Bu dönemde tedavi edilmeyen raşitizm yaşın ilerlemesiyle kemiklerde şekil bozuklukları meydana getirebilir. Bebeklerde D vitamini eksikliği sonucu görülen raşitizm belirtileri şunları içerir:

• Tetani (kas spazmları),
• Kafatası kemiklerinde yumuşama,
• Kafatası kemikleri arası boşlukların geç kapanması,
• Diş çıkarmada gecikme,
• Yürümede gecikme,
• Kafatasında şekil bozuklukları,
• Havale geçirme,
• El bileklerinde genişleme,
• Baş terlemesi,
• Sık enfeksiyon geçirme.

Bebeklerde büyüdükçe emekleme ve oturma becerilerinde yavaşlık görülebilir. Bununla birlikte spazmlar eller, ayaklar ve yüzü etkileyebilir. Spazmların şiddetlenmesi sonucu nöbetler meydana gelebilir (1, 8, 9).

D Vitamini Eksikliği Neden Olur?

D vitamini dermal (deri yoluyla) sentez ve beslenme yoluyla vücuda alınır. “D vitamini eksikliği neden olur?” sorusuna birden fazla cevap verilebilir. Sağlıklı bireylerde D vitamini eksikliği tipik olarak şu nedenlerden dolayı ortaya çıkabilir:

• Yetersiz beslenme: Besinlerle alınan D vitamini özellikle çocuklar ve yaşlılarda daha düşük değerlerdedir.
• Emilimin azalması: Çölyak hastalığı, inflamatuar bağırsak hastalığı, kronik pankreas yetmezliği, kistik fibrozis, kısa bağırsak sendromu, gastrik bypass gibi emilimin azaldığı durumlarda D vitamini eksikliği ortaya çıkabilir.
• Azalan güneş maruziyeti: Ciltte vitamin üretiminin uyarılması amacıyla günde yaklaşık 20-30 dakika güneş ışığına ihtiyaç duyulur. Yaşlanma, koyu ten rengi, kış mevsimi, uzun süreli hastane yatışı, güneş kremi kullanımı vitamin sentezini azaltabilir.
• Karaciğer ve böbrek sorunları: Kronik karaciğer (siroz vb.) ve böbrek hastalıkları (böbrek yetmezliği vb.) D vitamini metabolizmasını olumsuz etkileyebilir.

Ek olarak kalıtsal D vitamini dirençli raşitizm ve bazı ilaçlar (deksametazon, karbamazepin, rifampin vb.) yetersiz vitamin seviyelerinin sebebi olabilir.

D Vitamini Eksikliği Nelere Yol Açar?

D vitamini eksikliği doğrudan veya dolaylı olarak bazı sağlık sorunlarını beraberinde getirebilir. Çocuklar, yetişkinler ve yaşlılarda farklı hastalıklar ile ilişkili olabilir. Genellikle D vitamini, kas, kemik ve sinir sistemi sağlığını destekleyici rol aldığından yetersizlik durumu tehlikeli olabilir. “D vitamini eksikliği nelere sebep olur?” başlıca şu şekildedir:

• Hipokalsemi (Düşük kalsiyum seviyeleri),
• Hipofosfatemi (Düşük fosfat seviyeleri),
• Raşitizm,
• Osteomalazi
• Osteoporoz,
• Preeklampsi,
• Erken doğum,
• Kalp hasarı,
• Nöbetler.

Yetersiz D vitamini düzeylerinin çeşitli sağlık sorunları ile ilişkili olduğuna dair çalışmalar bulunmaktadır. Diyabet, enfeksiyonlar, otoimmun hastalıklar, hipertansiyon, uyku bozuklukları, kanser, psikiyatrik bozukluklar, kardiyovasküler hastalıklar D vitamini eksikliği ile riski artan sağlık sorunları arasında yer alabilir (5, 6, 10).

D Vitamini Eksikliği Nasıl Giderilir?

D vitamini eksikliği tablosunda hedef kan seviyelerini 30-50 ng/ml’ye çıkarmaktır. Yetersiz vitamin değerlerini yükseltmek amacıyla takviyeler reçete edilebilir. D2 ve D3 formları tedavide kullanılabilir ama genellikle kolekalsiferol tercih edilmektedir. Kan 25(OH)D seviyesi <20 ng/ml olan bireylere 50.000 IU/hafta D vitamini takviyesi önerilebilir. Kan 25(OH)D seviyesinin 30 ng/ml üzerine çıkarılması ilk hedeftir. Bu seviyelere ulaşan kişilere günlük idame dozlar verilebilir ancak normal kabul edilen düzeylere ulaşamayan kişiler için 3-6 hafta boyunca 50.000 IU/hafta D vitamini tedavisi sürdürülebilir. Tedaviye başladıktan yaklaşık 8 hafta sonra kan 25(OH)D seviyeleri kontrol edilir ve tedavi yeniden planlanır. Obezite varlığında D vitamini metabolizmasını bozan ilaçları kullananlarda ve sindirim-emilim sorunları yaşayan bireylerde daha fazla idame dozları gerekli olabilir (5).

D Vitamini Eksikliği Ne Yemeli?

D vitamini doğal olarak çok az besinde bulunur. Bu nedenle D vitamininin yalnızca %10-20`si gıdalarla alınabilir. Vücuttaki D vitamininin önemli bir kısmı %80-90) güneş ışınları maruziyeti ile alınan vitamindir. “D vitamini eksikliği ne yemeli?” sorusuna yanıt olarak şu seçenekler verilebilir:

• Alabalık, uskumru, ton balığı, somon, sardalya vb. yağlı balıklar,
• Balık yağı,
• Yumurta sarısı,
• Sığır karaciğeri,
• Mantar,
• Maydanoz,
• Isırgan otu,
• Süt,
• Peynir,
• Tereyağı,
• Tatlı patates,
• Sıvı yağlar,
• Yulaf.

D vitamini bazı gıda maddelerine eklenerek güçlendirilmiş besinler elde edilebilir. Genellikle soya, badem ve yulaf sütü, portakal suları, margarin, yoğurt, kahvaltılık gevrekler ve tahıllar D vitamini ile güçlendirilmiş gıdalar arasındadır.

D Vitamini Eksikliği Baş Dönmesi Yapar mı?

D vitamini kas, iskelet, kalp ve sinir sistemi aktivasyonunda doğrudan veya dolaylı olarak rol almaktadır. Özellikle vitamin eksikliği yaşayanlarda ruh hali değişiklikleri, depresyon, anksiyete, güçsüzlük ve uyuşukluk vb. semptomlar görülebilir. Bununla birlikte bazı çalışmalara göre D vitamini eksikliği durumunda baş dönmesi ve baş ağrıları yaşanabilir. Özellikle oturur veya yatar pozisyondan ayağa kalkma esnasında gelişen baş dönmesi postural hipotansiyon olarak tanımlanır ve D vitamini eksikliği ile ilişkili olabilir. Çok düşük vitamin düzeylerine sahip kişilerde ve özellikle yaşlılarda D vitamini eksikliği baş dönmesine sebebiyet verebilir. Baş dönmesinin tek sebebi D vitamini eksikliği olmayabilir. Bu nedenle düzenli takibin yapılması önerilir .

​​D Vitamini Eksikliği Kaç Günde Düzelir?

“D vitamini eksikliği kaç günde düzelir?” sorusu için spesifik bir tedavi süresi verilemez. D vitamini kan düzeylerinin ne derece yetersiz olduğu tedavi süresini etkileyebilir. Şiddetli D vitamini eksikliği vakalarında idame dozları daha fazla olacağından tedavi haftalar boyunca devam edebilir. Genel olarak kan vitamin seviyelerinin normal aralıklara ulaşması için yaklaşık 6-8 hafta vitamin takviyesi önerilir. Ayrıca normal aralığa ulaşan değerlerin desteklemesi amacıyla bir süre daha vitamin takviyesi alınması gerekebilir. Normale döndürülen vitamin değerlerin bir süre sonra tekrar normalin altına düşmemesi için azalan dozlarda takviye alınabilir .

D Vitamini Eksikliği Uyuşma Yapar mı?

D vitamini bağırsak ve böbreklerden mineral emilim-atımını düzenleyen bir vitamindir. Kalsiyum, fosfor, magnezyum gibi mineraller ile birlikte çeşitli sistemlerin aktivasyonunda hayati role sahiptir. Özellikle D vitamini ve magnezyum eksikliği periferik (çevresel) sinir sisteminde birtakım nöropati semptomlarına yol açabilir. Bu nöropatik semptomlar arasında uyuşma, ellerde ve ayaklarda karıncalanma, kısmi his kayıpları, hafif veya şiddetli ağrılar yer alabilir. Bunun yanı sıra merkezi ve periferik sinir sistemini etkileyen nöropatik ağrılar da uyuşma, güçsüzlük ve anormal refleksler ile paralel olarak seyredebilir. Verilere göre D vitamini idame tedavileri nöropatik semptomların iyileştirilmesinde etkili olabilir.