Folik asit B9 vitamini olarak bilinen folatın sentetik şeklidir. Folat B grubu vitaminleri arasında yer alır ve suda çözünebilir. Besinlerde folat doğal olarak bulunurken, folik asit besin takviyelerinde yer alır. DNA ve RNA sentezi, hücre ve doku büyümesi, sinir sistemi aktivasyonu gibi önemli birtakım görevlere sahiptir. Folik asidin vücuda alınan miktarının yaklaşık %70`i ince bağırsaklardan emilir. Folik asit az miktarda karaciğerde depolanabilir. “Folat nedir?” sorusuna yanıt arıyorsanız yazının devamını okuyabilirsiniz.
Folik Asit (Folat) Nedir?
Folat ilk olarak ıspanağın yapraklarında bolca bulunduğundan yaprak anlamına gelen ”folium” kelimesinden doğmuştur. Vücutta sağlıklı hücre üretimi ve faaliyetlerinde etkinlik gösteren bir vitamin çeşididir. Folik asit folatın laboratuvar koşullarında üretilmiş formudur. Bununla birlikte vücudun folik asidi emmesi folata kıyasla daha kolaydır. Günlük alınması gereken folat yetişkinler için ortalama 400 mcg`dir. Hamilelik, aşırı alkol tüketimi, anemi gibi durumlarda alınması gereken folik asit miktarı daha fazla olabilir. Kalıtımsal kodların oluşturulması ve hücrelere aktarılması, protein ve aminoasitlerin metabolizmasını, sinir sistemi fonksiyonlarının sağlanması ve yeni kan hücrelerinin oluşmasını destekleyen B grubu vitaminlerinden biridir. Bu nedenle vücutta folat düşüklüğü düzeltilmesi gereken tıbbi bir durum olarak görülebilir. Toksisite durumunun zararlı etkilerinden kaçınmak için ayrıca folat yüksekliği varlığına dikkat edilmelidir (3, 4, 5).
Folik Asit Ne İşe Yarar?
Folat veya folik asit her yaş grubunun sağlığını koruması kapsamında gerekli olan vitaminlerden biridir. Vücut hücreleri, doku ve organları faaliyetlerini yürütmek için doğrudan veya dolaylı olarak folata ihtiyaç duyabilir. Vücudun ihtiyacı kadar alınmayan folat sinir, dolaşım, immün sistem ve genetik fonksiyonlarda birtakım olumsuz etkilere yol açabilir. Bu nedenle folatın günlük belirli miktarlarda vücuda alınması gerekir. Vücuda doğal veya sentetik yollarla alınan folatın önemli işlevleri arasında şunlar yer alabilir:
Vücuda oksijen taşıyan sağlıklı eritrosit (kırmızı kan hücresi) oluşumu,
Proteinlerin parçalanması, kullanılması ve yeniden yapılandırılması,
Sinir sistemi sağlığının korunması,
Genetik materyal olan DNA`nın oluşumu,
Hücrelerin çoğalması,
Hamilelik esnasında fetal gelişimin desteklenmesi,
Kan homosistein düzeylerinin dengede tutulması,
Cilt, saç, tırnaklar, beyin hücrelerinin üretiminin sağlanması (6, 7, 8).
Folik Asit Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Folik asit eksikliği çeşitli nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Bu eksiklikliğin ortaya çıkması haftalar veya aylar sürebilir. Sıklıkla folik asit yetersizliği aşırı yorgunluk ile kendini gösterebilir. Bununla birlikte vücutta çeşitli doku ve organların işleyişini olumsuz etkileyebilir. Folik asit eksikliği belirtileri arasında genel olarak şunlar yer almaktadır:
Konsantrasyon güçlüğü,
Hafıza sorunları,
Bilinç bulanıklığı,
Ağız yaraları,
Tat alma duyusunda zayıflık,
Baş dönmesi,
Sinirli ruh hali,
Ciltte solgunluk,
Nefes darlığı,
Kaslarda güçsüzlük,
Depresyon,
Kilo kaybı,
İshal,
Dil ve diş eti iltihapları.
Ek olarak büyüme ve gelişme döneminde olan çocuklarda büyüme ve zeka geriliği, spina bifida görülebilir. “Folat nedir kan tahlili ile ölçülebilir mi?” sıklıkla sorulan sorulardan biridir. Kan tahlili ile değeri ölçülebilen folat belirli değer aralığında olmalıdır (9, 10).
Folik Asit Eksikliği Neden Olur?
Folik asit eksikliğinin başlıca sebebi yeterli ve dengeli beslenememe olarak açıklanabilir. Bununla birlikte birden fazla unsur folik asit yetersizliğine katkıda bulunabilir. Bu unsurlar genellikle şu şekilde sıralanabilir:
Beslenme ile askorbik asidin yeteri kadar alınamaması,
Gıdaların yüksek sıcaklıkta uzun süre pişirilmesi,
Crohn, çölyak hastalığı gibi sindirim sistemi problemleri,
Aşırı alkol tüketimi,
Karaciğer ve böbrek hastalıkları,
B12 eksikliği,
Gebelik,
Diyaliz,
Hemolitik anemi,
Antiepileptik, ülseratif kolit ilaçları vb. bazı ilaç grupları,
Folat metabolizmasında rol alan enzimlerin konjenital (doğuştan) eksikliği.
Folik asidin yetersizlik durumu vücuda yetersiz folat alınması, vücuttan folat atılımının artması, vücutta folatın kullanılamaması gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir (1, 9, 11).
Folik Asit Nelerde Var?
Folat yaygın olarak meyve ve sebzelerde, baklagil ve kuruyemişlerde bulunur. Taze meyveler arasında portakal, limon, çilek, kavun, muz, kivi farklı miktarda folat içerir. Folat içeren sebzeler genellikle yeşil yapraklı grubundan olup maydanoz, ıspanak, marul, kereviz, roka, brokolidir. Fındık, badem, ceviz vb. kuruyemişler ve tam tahıllardan üretilen gıdalar diğer folat kaynaklarıdır. Ayrıca hayvansal gıdalar olan et, karaciğer, kümes hayvanları, deniz ürünler, süt ürünleri ve yumurta belirli miktarlarda folat içerebilir. Folik asit B9 vitamini olan folatın sentetik formudur. Bu nedenle folik asit içeren gıdalar besin takviyeleri ve zenginleştirilmiş gıdalardır. Folik asit zenginleştirilmiş olarak tam tahıllı ürünler, makarna, un, pirinç, ekmek ve kahvaltılık gevreklerde farklı oranlarda bulunabilir. Folik asit hamilelik planlayan kadınlar için sıklıkla önerilir. Hamile kalmayı planlayan kadınlar fetüste nöral tüp defektlerinin gelişmesini önlemek amacıyla düzenli olarak folik asit takviyesi almalıdır (1, 9, 12).
Folik Asit İçeren Besinler
Folat doğal ve zenginleştirilmiş olarak bazı besinlerde ve takviyelerde bulunabilir. Yeterli ve dengeli bir beslenmeye sahip olan sağlıklı çoğu birey için günlük folat ihtiyacı karşılanabilir. Bazı sağlık problemleri, yetersiz beslenme, diyaliz gibi tedavi yöntemleri durumunda takviye halinde folik asit alımı önerilebilir. Doğal veya zenginleştirilmiş olarak folik asit içeren besinler başlıca:
Kuşkonmaz,
Ispanak, brokoli, maydanoz vb. koyu yeşil yapraklı sebzeler,
Brüksel lahanası, kara lahana, lahana,
Fasulye, nohut, mercimek, bezelye vb. baklagiller,
Turunçgiller,
Tam tahıllı gıdalar,
Yumurta,
Süt ve süt ürünleri,
Karaciğer,
Et ve kümes hayvanları,
Kuruyemiş ve tohumlar,
Deniz ürünleri olabilir.
Folat suda kolayca çözünen bir vitamindir. Aynı zamanda oksidasyon olayına, ışık ve ısıya karşı hassas olduğundan bazı yemek pişirme yöntemleri ile önemli ölçüde kaybına uğrayabilir (1, 7, 9).
Folik Asit Faydaları
Folik asit diğer vitaminler ile birlikte vücudun işleyişine katılarak çeşitli hastalıkların gelişimini önlemeye yardımcıdır. Folik asit faydaları başlıca şu etkiler şeklinde gösterilebilir:
Vücutta kanser hücreleri oluşumundan önce folik asit alınması kanserin gelişimini engellemeye yardımcı olabilir.
Spina bifida, anensefali gibi nöral tüp defektlerinin önlenmesinde gebelik öncesi ve sırasında folik asit kullanımı etkilidir.
Folik asit Alzheimer ve depresyon görülme riskinin azaltılmasında etkili olabilir.
Folik asit erken evrelerde Covid-19 ve ilişkili solunum yolu hastalıklarının önlenmesinde kullanılabilir.
Hipertansiyon, felç, kardiyovasküler hastalıklar yüksek homosistein değerleri ile ilişkilendirilebilir. Günlük beslenme ile düşük folat alan bireylerde folik asit yüksek homosistein değerlerinin düşürülmesinde ve kardiyovasküler hastalıkların önlenmesinde etkili olabilir.
B6 ve B12 vitaminleri ile birlikte folik asit alımı yaşa bağlı makula dejenerasyonu riskinde azalma sağlayabilir .
Folik Asit Ne İçin Kullanılır?
Folik asit bazı sağlık problemlerinde ve özellikle gebelikte alınması gereken önemli bir vitamin türüdür. Folik asit kullanımını gerektiren durumlar şu şekilde verilebilir:
Gebelik planlayan kadınlarda fetüsün gelişimini desteklemek ve nöral tüp defektleri gelişimini önlemek amacıyla folik asit alımı önerilir. Bu nedenle gebelikten yaklaşık 5-6 ay kadar önce folik asit desteğine başlanması gerekebilir. Aynı zamanda erken doğum riskinin azaltılmasında folik asit önemli role sahip olabilir.
Makrositer ve megaloblastik anemi tedavisinin önemli bir parçasıdır.
Ülseratif kolit vakalarında anormal hücre büyümesi ve çoğalmasına karşılık folik asit kullanımı önerilebilir.
Rahim ağzı bölgesinde anormal olarak çoğalan hücrelerin aktivasyonunun önlenmesinde folik asit etkili olabilir.
Diş eti ve dilin direncinin artmasını sağlayan folik asit ağızda oluşan iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olabilir.
Folat B12 vitamini ile birlikte bilişsel zekanın önemli ölçüde iyileştirilmesinde etkinlik gösterebilir. Ayrıca kardiyovasküler etkilere sahip olabilen hiperhomosisteinemi durumunda folik asit iyileştirici rol oynayabilir .
Folik Asit Ne Zaman İçilir?
Folik asit takviyesi genellikle oral kullanıma uygundur. Folik asit eksikliğinin temel nedeni veya mevcut sağlık sorunlarına bağlı olarak alınması gereken folat miktarı değişebilir. Sağlıklı bir yetişkin için günlük alınması gereken folat değeri 400 mcg`dir. Bunun yanı sıra:
Gebelik planlayan kadınlar için gebelik öncesi ve esnasında günlük 400-600 mcg folik asit desteği önerilebilir. Folik asit desteğine gebelikten 3 ay önce başlanır ve gebeliğin ilk 12 haftasında devam eder. Tolere edilebilir üst düzey gebeler için genellikle 1000 mcg/gün olarak kabul edilebilir.
Makrositik anemi tanısı sonrası folat serum plazma değeri oral, damar içi veya deri altına enjeksiyon şeklinde arttırılabilir. Günde 1-5 mg önerilebilen folik asit hastanın ihtiyacına göre 15 mg`a kadar çıkarılabilir.
Hemodiyalize giren hastalarda folik asit eksikliğini önlenmesi amacıyla günlük 1-5 mg folik asit önerilebilir.
Aynı zamanda böbrek ve karaciğer hastalıkları, metotreksat tedavisi alan bireyler ve bazı pediatrik hastalar için farklı dozlarda folik asit kullanımı gerekli olabilir .
Folik Asit Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Folik asit eksikliği vücutta toksik metabolitlerin giderek birikmesi, genlerin düzenlenmesi ve aktarılmasında aksaklıklar, hücre bölünmesinin bozulması gibi etkilere sahip olabilir. Folik asit yetersizliğinin belirgin olarak kendini göstermesi yaklaşık 8 ila 16 hafta sürebilir. Folat eksikliği tedavi edilmediğinde birtakım semptomlar veya sağlık sorunları şeklinde kendini gösterebilir. Bunlar başlıca şu şekilde verilebilir:
Megaloblastik anemi,
Pansitopeni (Kemik iliğinden kan hücresi üretimi yetersizliği),
Ağız ülserleri,
Glossit (Dil iltihabı),
Angular stomatit (Ağız köşesi iltihabı),
Depresyon,
Uykusuzluk,
Bilişsel zeka gerilemesi,
Sinirlilik,
Yorgunluk,
Psikoz,
Hiperhomosisteinemi,
Nöral tüp defektleri,
Anoreksiya nervoza.
Folik asit düşüklüğü kolayca tedavi edilebilen bir tablodur ancak tedavi edilmeyen folat eksikliği ciddi komplikasyonlara sebebiyet verebilir .
Folik Asit Kilo Aldırır mı?
Yapılan çalışmalara göre folik asit takviyesi kullanımı kilo alımını ve vücut kitle indeksini önemli ölçüde değiştirmemektedir. Aynı zamanda folik asit yan etkileri bazı bireylerde mide bulantısı, iştahsızlık, şişkinlik, gaz birikmesi şeklinde olabilir. Dolayısıyla folik asidin kilo aldırma özelliği sık olarak görülen bir durum olmayabilir ancak altta yatan nedene bağlı olarak bireylerin kilo alma veya verme durumunun değişmesi mümkündür.
